دلالانِ تنظیم بازار…

یادداشت: نرگس محمودی

کارگر حداقل‌بگیر، چقدر باید کار کند و هیچ چیزِ دیگر نخرد تا بتواند چند کیلو میوه، آنهم با ارزان‌ترین قیمت‌های موجود در بازار خریداری کند و به خانه ببرد؟

دستمزد روزانه یک کارگر حداقل‌بگیر در سال ۱۴۰۳، به مبلغ ۲۳۸ هزار تومان است که با اضافه شدن تمام متعلقات و مزایا در هر روز، به ۲۵۰ هزار تومان می‌رسد؛ اگر فرض کنیم یک کارگر تصمیم به خرید یک سبد کوچک از میوه‌ و صیفی جات شامل یک کیلو خیار، یک کیلو آلوزرد، یک کیلو پیاز و یک کیلو سیب زمینی، یک کیلو گوجه فرنگی بگیرد، او برای یک سبد پنج کیلویی‌ باید حداقل ۳۰۶ هزار تومان بپردازد! حالا لازم به ذکر است که خیلی از نیازهای میوه ای خانوار را در این سبد نگنجاندیم!

در خرداد ماه ۱۴۰۳ گروه «میوه و خشکبار» با ثبت تورم ۱۶.۷ درصدی از رکوردداران تورم ماهانه در طول سال‌های اخیر به حساب می‌آید. به نظر می‌رسد با شروع فصل تابستان و عرضه نوبرانه‌های تابستانی به بازار، طبق روال همیشگی نرخ‌ها، نجومی کار خود را آغاز کرده‌اند.

هر فصلی از سال که فرا می رسد، شاهد افزایش قابل توجه قیمت میوه در شهر زنجان هستیم. این گرانی، نارضایتی بسیاری از شهروندان را به دنبال دارد.

بررسی قیمت میوه در سایر شهرهای ایران نشان می‌دهد که زنجان، در حال حاضر یکی از گران‌ترین شهرهای کشور در این زمینه است. برای مثال، قیمت سیب در زنجان حدود ۲۰ الی ۵۰ درصد بیشتر از تهران و ۳۰ درصد بیشتر از مشهد و قیمت انگور در این شهر ۱۵ درصد بیشتر از اصفهان و ۲۵ درصد بیشتر از شیراز است.

اگر قیمت میوه در زنجان را با چند شهر دیگر مقایسه کنیم، خواهیم دید که نارضایتی مردم هم صحت دارد و هم مطالبه به حقی دارند. لذا در ادامه به مشکلات و راهکارهای مختلف خواهیم پرداخت.

دلایل نابسمانی قیمت میوه در شهرهای مختلف ایران:

عوامل متعددی در نوسان و ناپایداری قیمت میوه در شهرهای مختلف ایران نقش دارند که می‌توان آنها را به دسته‌های کلی زیر تقسیم کرد:

 عوامل اقتصادی:

    تورم و نوسانات ارزی: افزایش نرخ تورم و نوسانات نرخ ارز، به طور مستقیم بر قیمت نهاده‌های تولید و توزیع میوه مانند کود، سم، بذر، ماشین‌آلات کشاورزی، کرایه حمل و نقل و دستمزد کارگران تاثیر می‌گذارد و به نوبه خود، قیمت نهایی محصول را افزایش می‌دهد.

    هزینه‌های حمل و نقل: جابجایی میوه از محل تولید به مراکز مصرف، مستلزم صرف هزینه‌های حمل و نقل است. این هزینه‌ها به مسافت، نوع حمل و نقل و شرایط آب و هوایی بستگی دارد و در نوسان قیمت نهایی میوه در مناطق مختلف کشور تاثیرگذار است.

    عرضه و تقاضا: توازن بین عرضه و تقاضا، نقش کلیدی در تعیین قیمت هر محصولی از جمله میوه دارد. در زمان‌هایی که عرضه بیش از تقاضا باشد، شاهد کاهش قیمت میوه و در مقابل، زمانی که تقاضا از عرضه پیشی بگیرد، قیمت‌ها افزایش می‌یابد.

    میزان تولید: میزان تولید میوه در هر منطقه، تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند شرایط آب و هوایی، آفات و بیماری‌های گیاهی، کمبود نهاده‌ها و تکنولوژی نامناسب کشاورزی قرار دارد. هر گونه اخلالی در فرآیند تولید، می‌تواند به کمبود عرضه و افزایش قیمت میوه در آن منطقه منجر شود.

    فصل و زمان برداشت: قیمت میوه در فصل‌های مختلف سال و زمان برداشت، متفاوت است. به طور کلی، قیمت میوه در اوایل فصل برداشت به دلیل کمبود عرضه، بالاتر است و به تدریج با افزایش عرضه، از قیمت آن کاسته می‌شود.

عوامل مدیریتی و ساختاری:

    ضعف در نظام توزیع: نظام توزیع سنتی میوه در ایران و بخصوص در زنجان، با واسطه‌های متعدد همراه است که این امر، به افزایش قیمت نهایی محصول و ناپایداری آن در بازار منجر می‌شود.

    کمبود سردخانه و انبار: کمبود سردخانه و انبار مناسب برای نگهداری میوه، در کشور و به ویژه در مناطق گرمسیر، ضایعات را افزایش می‌دهد و در نتیجه، بر قیمت نهایی محصول تاثیر منفی می‌گذارد.

    فقدان برندینگ و بسته‌بندی مناسب: عدم توجه به برندینگ و بسته‌بندی مناسب میوه، از ارزش افزوده آن کاسته و در رقابت با محصولات مشابه در بازارهای داخلی و خارجی، چالش ایجاد می‌کند.

    کمبود نظارت و کنترل بازار: ضعف در نظارت و کنترل بازار میوه، زمینه را برای سوء استفاده برخی از افراد و دلالان فراهم می‌کند و به نوسانات غیرمنطقی قیمت‌ها دامن می‌زند. در واقع، در خواب غفلت مسئولان نظارتی، دلالانِ تنظیم بازار، مدیریت بازار میوه را در زنجان برعهده دارند.

 عوامل طبیعی:

    شرایط آب و هوایی: خشکسالی، سیل، یخبندان و سایر بلایای طبیعی می‌توانند به طور قابل توجهی به محصولات کشاورزی از جمله میوه آسیب برسانند و منجر به کمبود عرضه و افزایش قیمت در بازار شوند.

    آفات و بیماری‌های گیاهی: شیوع آفات و بیماری‌های گیاهی در باغات میوه، به افت محصول و افزایش ضایعات منجر می‌شود و در نتیجه، قیمت میوه را در آن منطقه افزایش می‌دهد.

عوامل اجتماعی:

    سطح درآمد و قدرت خرید: سطح درآمد و قدرت خرید مردم، نقش مهمی در تقاضای میوه دارد. در مناطق با سطح درآمد پایین، تقاضا برای میوه کاهش می‌یابد و این امر می‌تواند به افت قیمت در آن مناطق منجر شود.

    فرهنگ مصرف: فرهنگ مصرف میوه در جوامع مختلف، متفاوت است. در برخی مناطق، مصرف میوه به عنوان یک کالای ضروری تلقی می‌شود و در مناطق دیگر، به عنوان یک کالای لوکس یا غیرضروری. این تفاوت‌ها در فرهنگ مصرف، بر قیمت میوه در مناطق مختلف تاثیر می‌گذارد. حذف میوه و صیفی‌جات از سبد خرید روزانه، سلامت طبقه‌ی کارگر و امنیت غذایی این قشر زحمتکش را در معرض خطر قرار داده است.

مشکلات عدم اعلام قیمت روزانه میوه:

عدم اعلام قیمت روزانه میوه در ایران، مشکلات متعددی را برای مصرف‌کنندگان، فروشندگان و حتی کشاورزان به وجود آورده است.

برخی از این مشکلات عبارتند از:

    سردرگمی مصرف‌کنندگان: مصرف‌کنندگان با عدم اطلاع از قیمت دقیق میوه، در هنگام خرید با مشکل مواجه می‌شوند و ممکن است مجبور به پرداخت قیمت‌های بالاتر از حد واقعی شوند.

    عدم شفافیت در بازار: عدم وجود یک نظام قیمت‌گذاری شفاف و واحد، زمینه را برای سوء استفاده برخی افراد و دلالان فراهم می‌کند و به نوسانات غیرمنطقی قیمت‌ها در بازار دامن می‌زند.

    کاهش اعتماد بین فروشنده و خریدار: عدم اطلاع دقیق از قیمت میوه، می‌تواند به بروز سوءتفاهم و مشاجره بین فروشنده و خریدار منجر شود و اعتماد بین آنها را کاهش دهد.

    مشکلات برنامه‌ریزی برای فروشندگان: فروشندگان میوه با عدم اطلاع از قیمت دقیق، در برنامه‌ریزی برای خرید و فروش محصول خود با مشکل مواجه می‌شوند و ممکن است متحمل ضرر و زیان شوند.

    ایجاد زمینه برای فعالیت دلالان: عدم وجود قیمت واحد و شفاف، زمینه را برای فعالیت دلالان و واسطه‌ها فراهم می‌کند و به افزایش قیمت نهایی میوه برای مصرف‌کننده منجر می‌شود.

    مشکلات نظارت و کنترل بازار: عدم وجود قیمت مرجع، کار نظارت و کنترل بازار را برای دستگاه‌های ذیربط دشوارتر می‌کند و برخورد با متخلفان را به چالش می‌کشد. علاوه بر این، عدم اعلام قیمت روزانه میوه، می‌تواند به ضرر کشاورزان نیز باشد.

    عدم اطمینان از قیمت محصول: کشاورزان با عدم اطلاع از قیمت دقیق محصول خود در زمان برداشت، در برنامه‌ریزی برای فروش آن با مشکل مواجه می‌شوند و ممکن است مجبور به عرضه ی محصول خود به قیمت پایین به دلالان و واسطه‌ها شوند.

    کاهش انگیزه تولید: نوسانات غیرمنطقی قیمت میوه، می‌تواند انگیزه ی کشاورزان را برای تولید کاهش دهد و به کاهش عرضه ی این محصول در بازار منجر شود.

راهکارهایی برای حل مشکل ناپایداری قیمت میوه در ایران:

با توجه به عواملی که در بخش قبل به آنها اشاره شد، برای حل مشکل ناپایداری قیمت میوه در ایران، باید اقداماتی در سطوح مختلف انجام شود. این مسئله به اندازه ای اهمیت داشت که آقای احمد وحیدی در ۳ شهریور ۱۴۰۰به عنوان وزیر کشور دولت سیزدهم منصوب شد و بلافاصله بعد از ۱۱ روز در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰، در راستای تاکیدات رییس جمهور مبنی بر در اولویت قرارگیری برنامه های تامین معیشت آحاد مردم و با عنایت به مفاد تصویب نامه شماره ۱۰۸۸۰ ت ۵۱۰۲۴ هـ مورخ ۰۳/۰۲/۱۳۹۶هیات محترم وزیران در بخش میادین میوه و محصولات کشاورزی و همچنین بند ۸ مصوبات شصت و نهمین جلسه کارگروه تنظیم بازار کشور بمنظور کنترل و تعدیل قیمت و تنظیم بازار، دستورالعمل ۸ بندی را در قالب طرح ارتقاء معیشت و تأمین اقلام و کالاهای اساسی با قید فوریت به استانداران سراسر کشور ابلاغ کرد.

ایجاد و توسعه مراکز تجمیع و یکپارچه سازی تولیدات کشاورزی، ایجاد و توسعه میادین و بازارهای عرضه میوه و فرآورده های کشاورزی، تنوع بخشی به خدمات قابل ارائه در میادین و بازارهای عرضه میوه و فرآورده های کشاورزی و استفاده از روش های نوین توزیع و عرضه مستقیم محصولات از جمله فروشگاه های زنجیره ای مجازی و استفاده از ظرفیت استارت آپ ها بخشی از بندهای این طرح عنوان شده است.

در سطح کلان:

    حمایت از تولید: ارائه ی یارانه و تسهیلات بانکی به کشاورزان، توسعه ی تحقیقات کشاورزی و ترویج روش‌های نوین کشاورزی، احداث و تجهیز زیرساخت‌های حمل و نقل و سردخانه، و حمایت از صنایع تبدیلی و بسته‌بندی، از جمله اقداماتی هستند که می‌توان برای حمایت از تولید میوه در کشور انجام داد.

    تنظیم بازار: تقویت نظام electronic tradin ، نظارت بر فعالیت دلالان و واسطه‌ها، برخورد با احتکار و گرانفروشی، و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا از طریق ذخیره‌سازی و عرضه ی میوه در زمان‌های مناسب، از جمله اقداماتی هستند که می‌توان برای تنظیم بازار میوه در کشور انجام داد.

در سطح منطقه‌ای:

    ایجاد بازارهای میوه: ایجاد بازارهای میوه متمرکز و مدرن در مناطق مختلف کشور، می‌تواند به کاهش هزینه‌های توزیع و دسترسی آسان‌تر مصرف‌کنندگان به میوه با قیمت مناسب کمک کند. این بازارها هم در قالب توسعه میادین میوه و تره بار و هم در قالب بازارچه های محلی می توانند به نقش مهم خود، عمل کنند.

    توسعه ی صنایع تبدیلی: توسعه ی صنایع تبدیلی و بسته‌بندی میوه، می‌تواند از ضایعات آن کاسته و به افزایش ارزش افزوده ی این محصول منجر شود.

    حمایت از تعاونی‌های کشاورزی: حمایت از تشکیل و فعالیت تعاونی‌های کشاورزی، می‌تواند به افزایش قدرت چانه‌زنی کشاورزان در برابر واسطه‌ها و خریداران و در نتیجه، به دریافت سهم عادلانه‌تر از قیمت نهایی محصول منجر شود.

در سطح فردی:

    مصرف میوه‌های فصلی: مصرف میوه‌های فصلی، به دلیل قیمت مناسب‌تر و طعم بهتر، می‌تواند به نفع مصرف‌کننده و کشاورز باشد.

    کاهش ضایعات: با رعایت نکاتی ساده مانند نگهداری صحیح از میوه در منزل، می‌توان از ضایعات آن کاسته و به حفظ تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار کمک کرد.

با بررسی مشکلات و راهکارهای مختلف در این یادداشت، می توان گفت که حل مشکل ناپایداری قیمت میوه، نیازمند عزم همگانی و همکاری همه ی دستگاه‌های ذیربط و همچنین مشارکت فعال بخش خصوصی و مردم است.

با اجرایی شدن راهکارهای ذکر شده، می‌توان به ثبات بازار میوه، حمایت از کشاورزان، حفظ حقوق مصرف‌کنندگان و در نهایت، به توسعه ی بخش کشاورزی و رونق اقتصادی کشور کمک کرد.

یادداشت: نرگس محمودی